Rozwój psychiczny dziecka nie przebiega liniowo, ale skokowo. Okresy łagodne i zupełnego chaosu, testowania, sprawdzania przeplatają się. Akceptacja skrajności i różnych etapów pozwoli na bardziej racjonalne podejście do problemów i czasu, w którym trudno dogadać się z dzieckiem, a także jego harmonijny rozwój.
Dziecięce lęki – czy jest się czego bać?
Pojawienie się leków u dzieci jest zależne od ich fazy rozwojowej. Na pojawienie się lęku wpływają różne czynniki, które nie zawsze są pojedynczymi bodźcami, ale często jedne wynikają z drugich.
Strach jest wrodzoną, obronną reakcją organizmu na pojawiające się hipotetyczne lub realne zagrożenie. Ten naturalny efekt emocjonalny nie tylko paraliżuje, ale w wielu sytuacjach mobilizuje do stawienia czoła problemowi i poradzenia sobie w sytuacji kryzysowej. W takim przypadku mówimy o funkcji adaptacyjnej, która dzięki postawieniu się przeciwności pomaga przystosować się do nowych warunków i wytworzyć nowe mechanizmy radzenia sobie z emocjami.
Lęki a rozwój
Forma przeżywanego lęku zmienia się wraz z rozwojem dziecka, jego zdolnością do postrzegania rzeczywistości. Niemowlęta boją się czegoś innego niż nastolatki, a lęk separacyjny praktycznie wygasa w nastoletnim życiu. Lęki są zupełnie normalne i budują czynności poznawcze, jednak gdy wpływają na codzienność i pojawiają się zaburzenia zachowania, warto sytuację zweryfikować i spróbować pomóc dziecku w jej rozwiązaniu.
Rodzaje lęków
Wyszczególniono kilka rodzajów lęków, z którymi możemy się spotkać u dzieci i młodzieży. Często lęki postrzegane przez dorosłych są wyolbrzymione, niejednokrotnie irracjonalne i bagatelizowane.
- Fobia specyficzna – czyli lęk przed konkretnymi przedmiotami, sytuacjami, postaciami, które same w sobie nie są zagrażające.
- Lęk separacyjny – obawa przed rozstaniem z rodzicem (najczęściej matką), która występuje powyżej 4. roku życia. Dziecko boi się opuszczenia przez rodzica, lęk występuje nawet wtedy, gdy wyobraża sobie daną sytuację lub gdy tylko się o niej mówi. Wybucha płaczem, reaguje gwałtownie, a czasem symuluje różne dolegliwości. Separacja wywołuje niemiłe uczucia, dziecko obawia się, że opiekun nie wróci, Nie chce wychodzić i robić nic samodzielnie.
- Fobia społeczna –Lęk przed obcymi osobami to prawidłowy odruch organizmu. Niepokojący staje się wtedy, gdy dziecko niepokoi się lub zamartwia jak jest postrzegane przez rówieśników, występuje tutaj obawa przed ośmieszeniem, upokorzeniem (oprócz wewnętrznego przeżywania pojawia się też czerwienienie, pocenie się i drżenie rąk). W spotkaniu z klasą, nauczycielem czy w grupach, dziecko trzyma się na uboczu i nie uczestniczy w rozmowach czy zabawie. Co ciekawe, w warunkach domowych zupełnie nie przejawia takich stanów i nie boi się. Rodzajem fobii społecznej jest mutyzm wybiórczy, który objawia się odmową komunikacji werbalnej. Dziecko zupełnie nie odzywa się do nieznajomych, unika kontaktu wzrokowego, ale też odmawia aktywności fizycznej. Zaburzenia zachowania widoczne są w obcym otoczeniu i prowadzą do wycofania się z grupy rówieśniczej, zakłócony jest rozwój psychospołeczny i interakcje z ludźmi.
- Lęki napadowe – to gwałtowne napady paniki wraz z dusznością, kołataniem serca, zawrotami głowy, poceniem się i innymi objawami somatycznymi
Zamiana z grzecznego dziecka w diabełka
Zaburzenia zachowania związane są najczęściej z okresami nierównowagi psychicznej, skokiem rozwojowym. Dziecięce lęki pojawiają się w momentach, w których dziecko przeżywa trudne momenty, nie potrafi sobie poradzić z nową sytuacją bądź obawia się reakcji otoczenia. Niewystarczające umiejętności radzenia sobie z emocjami oraz brak wsparcia ze strony rodzica czy opiekuna może skutkować pogłębieniem się lęków i wpłynąć na zachowanie.
Z pomocą może przyjść psycholog dziecięcy, który dysponuje doświadczeniem i narzędziami behawioralnymi, które w szybszy i efektywniejszy sposób pozwolą rozprawić się z problemem.
Psycholog dziecięcy pomoże w psychoedukacji zarówno dziecka jak i jego opiekunów. Powinien on pokazać, jak skutecznie nauczyć się radzić sobie z problemem, bo często odruchowe reakcje dziecka i rodziców tylko nasilają lęk. Czasami konieczne może okazać się włączenie leczenia farmakologicznego.
Skuteczne przeciwdziałanie lękom u dzieci to przede wszystkim traktowanie ich poważnie. Niektóre lęki mijają wraz z czasem, a stare obawy zamieniane są w nowe. Warto jednak słuchać dzieci, reagować w odpowiednim momencie i oferować pomoc, gdy tego potrzebują.